της Αγάπης Καραμανλή

Με αφορμή το συνέδριο του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών «Κράτος και Ανθρωπόκαινος Εποχή» 9-11.04.2024 παραθέτω εδώ την εισήγησή μου στην θεματική «Ανθρωπόκαινος και Οικονομία».

Η ανθρωπόκαινος εποχή είναι η εποχή που γίνεται κατανοητό ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα λειτούργησε ως «δύναμη γεωλογικής κλίμακας και μεταβολής» και προκάλεσε φαινόμενα αντίστοιχου μεγέθους. Οι προϋποθέσεις της κλασικής οικονομικής και πολιτικής θεωρίας έχουν ανατραπεί ριζικά.

1. Η συνθήκη της ανθρωπόκαινου εποχής, η ανθρώπινη δραστηριότητα που επεμβαίνει καθοριστικά στο περιβάλλον και η οικολογική κατάρρευση που επιφέρει, είναι η νέα μας πραγματικότητα.

Η ανθρώπινη ανάπτυξη συντελέστηκε σε συνθήκες συνεχούς μεγέθυνσης από την εποχή της αποικιοκρατίας κι έπειτα. Ο πλανήτης θεωρήθηκε ένα περιουσιακό στοιχείο που, η συμβατική κυρίαρχη οικονομία, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός και οι επιχειρηματίες του, μπορούν και ρευστοποιούν στο σύνολο του. Η βάση του μοντέλου ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών και της οικονομίας που επικράτησαν και κυριάρχησαν, βασίστηκε στην συρρίκνωση της φύσης και την οικολογική αποψίλωση. Αποτέλεσαν τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπόκαινος εποχή εξελίχθηκε και συνεχίζει να εξελίσσεται. Αυτή είναι και η δυστοπική προοπτική του ανθρώπου τον 21ο αιώνα. Πώς φτάσαμε ως εδώ.

Με τις μονοθεϊστικές θρησκείες κατέστη δυνατό ο μισός πληθυσμός να μην συμμετέχει στην αναπαράσταση και την απόφαση για την εξέλιξη του κόσμου αυτού. Με οριζόντιο τρόπο ο γυναικείος πληθυσμός εξαιρέθηκε από την ιστορία και την διαμόρφωση του κόσμου.

Με τις σταυροφορίες ένα νέο είδος επιδρομής και λεηλασίας καθιερώθηκε, ένας απελευθερωτικός πόλεμος εδαφών όπου ζουν αλλόθρησκοι, στόχευσε αυτή την φορά σε μια επίθεση ενάντια σε άλλους πολιτισμούς. Οι “ιεροί” απελευθερωτικοί πόλεμοι διατήρησαν πάντα το δικαίωμα του πλιάτσικου, της λεηλασίας, της βαρβαρότητας, της απροκάλυπτης και ξέφρενης βίας.

Τα μεγάλα εξερευνητικά ταξίδια ανακάλυψαν άγνωστη γη για την Ευρώπη της εποχής. Η αποικιοκρατία διατήρησε όμως τα χαρακτηριστικά των σταυροφοριών ως προς την βία που χρησιμοποιήθηκε και την στεγανοποιημένη μη σχέση που αναπτύχθηκε με τους ντόπιους πληθυσμούς. Θεωρήθηκαν θεμιτά ο πλήρης εξορυκτισμός, η γενοκτονία, η σκλαβιά, η έλλειψη σεβασμού στο νέο περιβάλλον, η αντιμετώπισή του ως περιουσιακό στοιχείο σε ένα περιουσιολόγιο που μηδένιζε κάθε παρελθόν και δεν αναγνώριζε το δικαίωμα και την αυταξία των αυτοχθόνων πληθυσμών.

Η ανακάλυψη της νέας γης έφερε μια καινούρια συνθήκη στην οικονομική πρακτική που ακολουθήθηκε με τις αποικιοκρατίες. Ο τότε γνωστός κόσμος μεγάλωσε, μεγεθύνθηκε. Οι οικονομικές δραστηριότητες απέκτησαν την δυνατότητα να αυξάνονται, να μεγεθύνονται με ρυθμό πρωτοφανή. Οι φυσικοί πόροι αποσπάστηκαν και μεταφέρθηκαν μαζικά στις μητροπόλεις της Ευρώπης. Ο δυτικός κόσμος πλούτισε και ο πολιτισμός του κυριάρχησε. Ήταν αυτός που έγραψε την συνέχεια της ιστορίας. Οι γηγενείς πολιτισμοί, η αντίληψή τους για τον κόσμο, ο τρόπος με τον οποίο τον ερμήνευαν και η συμβίωση τους με τον φυσικό κόσμο αποσιωπήθηκε χωρίς να μπορεί να αλληλεπιδρά στην πορεία της ανθρωπότητας, αφήνοντάς την φτωχότερη.

Με την βιομηχανική επανάσταση, που στηρίχθηκε στην μεγέθυνση της ποσότητας των φυσικών πόρων, η ανθρωπότητα πέρασε στην νέα της εποχή. Οι βάσεις του γραμμικού οικονομικού μοντέλου εδραιώθηκαν την ίδια στιγμή. Μαζί με τα εκπληκτικά τεχνολογικά επιτεύγματα αποσαφηνίστηκε μια στρατηγική επιλογή της κυρίαρχης οικονομίας. Η απόρριψη και το οικολογικό χρέος, δηλαδή η μη αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Σήμερα ολόκληρη η Γη έχει πλέον ανακαλυφθεί. Δεν υπάρχει 2ος και 3ος πλανήτης Γη για να υποστηρίξει την ακατάσχετη οικονομική μεγέθυνση.

Η συνολική απώλεια του σεβασμού προς την ζωή και τη φύση έφτασε το κρεσέντο της τον προηγούμενο αιώνα. Ο 20ος αιώνας με τους 2 Π Πολέμους έφερε τον ανθρώπινο θάνατο σε μια διαδικασία γραμμής παραγωγής με πρωτοφανείς μαζικές δολοφονίες και με όπλα θανάτου ολοένα πιο σύνθετα και εξειδικευμένα στην μαζική εξόντωση.

Η αντίληψη αυτή για τον θάνατο στην γραμμή παραγωγής παραμένει δραστήρια. Είναι ο τρόπος με τον οποίο παράγουμε την τροφή μας, κυρίως την ζωική παραγωγή. Τα ζώα που προορίζονται για σφαγή γεννιούνται και μεγαλώνουν έγκλειστα σε θαλάμους παραγωγής. Η καλλιέργεια της γης συντελείται με εκτεταμένες και εντατικές μονοκαλλιέργειες.

Όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν το πρότυπο και την μεθοδολογία για το δυτικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης που κυριαρχεί και εδραιώθηκε στο κόσμο μας. Πρόκειται για ένα παρωχημένο και ακατάλληλο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, καταστροφικό για την οικονομία, την κοινωνία, την οικολογία.

2. Το γραμμικό οικονομικό μοντέλου του καπιταλιστικού κόσμου λειτουργεί σε συνθήκη απεριόριστων φυσικών πόρων και παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά «εξόρυξη, παραγωγή, κατανάλωση, απόρριψη». Το οικονομικό παραγωγικό αυτό μοντέλο κυριάρχησε και επιβλήθηκε στην Γη φέρνοντας σε υπαρξιακό αδιέξοδο τις ανθρώπινες ζωές και την ζωή στον πλανήτη.

Τι παράγει και δεν αποπληρώνει η Γραμμική Οικονομία ώστε να κερδοφορεί;

α. Το χρήμα χρέος β. Το αγροδιατροφικό χρέος γ. Το οικολογικό χρέος δ. Την έξοδο του παραγόμενου πλούτου από τον οικονομικό κύκλο ε. Την παγκόσμια φτώχεια

Στην ανάγνωση της συμβατικής γραμμικής οικονομικής ανάπτυξης διακρίνουμε 3 βασικά συστατικά χαρακτηριστικά:

α. Τον τεράστιο όγκο αγαθών που για να παραχθεί δημιουργεί ένα τεράστιο οικολογικό και οικονομικό χρέος, το οποίο οι επιχειρήσεις και η ίδια η οικονομία δεν αποπληρώνει ποτέ – σε ένα κανονικό οικονομικό περιβάλλον η αποκατάσταση του φυσικού πλούτου είναι αναγκαστική προϋπόθεση της παραγωγής.

β. Τον τεράστιο όγκο αγαθών που στην πλειονότητά του δεν χρειαζόμαστε και για να καταναλωθεί, οι καταναλωτές υποχρεούνται σε χρέος, το οποίο έχει τη δομή ενός χρέους του εισοδήματος και υποθηκεύει τον χρόνο εργασίας.

γ. Η μεγέθυνση της συμβατικής οικονομίας είναι μια μεγέθυνση του χρέους των ατόμων προς τις τράπεζες, που υποθηκεύει τον συνολικό, δημόσιο και ιδιωτικό, χώρο και χρόνο.

Αυτό το χρέος δημιουργεί το κέρδος, το οποίο εξέρχεται από τον οικονομικό κύκλο και την πραγματική οικονομία. Συσσωρεύεται σε ελάχιστους ανθρώπους χωρίς χρησιμότητα, χωρίς καμιά συνέπεια για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος (φυσικού πλούτου) και της εργασίας (συμμετοχή στον παραγόμενο πλούτο). Η Γη λεηλατείται και χάνει τη βιώσιμη δυναμική της για το σύνολο του οικοσυστήματος. Οι εργαζόμενοι ζουν σε μη βιώσιμες συνθήκες. Η κοινωνική συνοχή διαρρηγνύεται.

Η συνθήκη που μας επιβάλλει η συμβατική οικονομία είναι αυτή της αστάθειας στην οικονομία. Η οικονομία είναι σχέση. Στην πράξη δομεί τον τρόπο με τον οποίο συσχετιζόμαστε. Η επιχειρηματικότητα δομεί τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Η παραγωγή δομεί την σχέση μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης. Η εργασία δομεί την σχέση του ανθρώπου με το παρελθόν και το παρόν του. Η επένδυση δομεί την σχέση του ανθρώπου με το παρόν και το μέλλον του. Η οικονομική θεωρία και πρακτική αντανακλά την πραγματικότητα που διαμορφώνουμε με τα δομικά στοιχεία της ζωής μας, τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η οικονομία είναι μια ιδεολογία, μια επιλογή και διαμορφώνει την υπαρξιακή μας πραγματικότητα. Αποφασίζει αν τα δομικά στοιχεία της ζωής μας θα είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικά και κανιβαλικά ή αν συνεργάζονται ευεργετικά και θα συντελούν στην σταθερότητα και την ευημερία του συνόλου.

Στη συμβατική οικονομία, οι οικονομολόγοι παρουσιάζονται ως κοινοί εγκληματίες. Είναι συνεργοί και προαγωγοί ενός συστήματος που βαδίζει επί πτωμάτων, υποθηκεύει τον πλανήτη και υποβιβάζει τον άνθρωπο σε εγωιστή και μοναχικό καταναλωτή. Η επένδυση προσεγγίζεται αποκλειστικά ως η διαδικασία επέκτασης της δυνατότητας παραγωγής και της διαμόρφωσης νέων αγορών κατανάλωσης. Ο αποκλειστικός στόχος είναι το ιδιωτικό κέρδος και η ιδιωτική συσσώρευση του πλούτου. Οι συντελεστές της παραγωγής, η φύση, η ανθρώπινη εργασία, η τεχνογνωσία και ο παραγόμενος πλούτος αντιμετωπίζονται ως κομμάτι της γραμμικής οικονομίας. Είναι ιδιωτικές ιδιοκτησίες, αναλώσιμες και προγραμματισμένες για αχρήστευση μετά τη χρήση. Το οικονομικό αυτό μοντέλο έχει αποτύχει και καταρρεύσει πλήρως. Τη κενότητα του την αντιλαμβανόμαστε από τα αποτελέσματα του. Φτώχεια για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του και απόλυτη έλλειψη ικανοποίησης. Κινδυνεύουμε αν το επιτρέψουμε να συμπαρασύρει στο βύθισμα του το σύνολο της οικονομίας.

3. Οι κύκλοι της βιωσιμότητας (οικολογικός, κοινωνικός, οικονομικός) αποτελούν την προϋπόθεση για την ασφαλή και σταθερή ευημερία της ζωής και της ανθρώπινης κοινωνίας. Η ισορροπία τους έχει διαταραχθεί και διαταράζεται ολοένα και περισσότερο στην ανθρωπόκαινο εποχή. Πως προσδιορίζουμε την βιωσιμότητα.

α. Οι φυσικοί κύκλοι της Γης βεβαιώνουν ότι ο σεβασμός, που η ανθρώπινη δραστηριότητα τούς οφείλει, είναι η προϋπόθεση για την οικολογική βιωσιμότητα.

Ο πρώτος φυσικός κύκλος συμβαίνει στη βιόσφαιρα, στην επιφάνεια της Γης, εκεί όπου η ζωή είναι δυνατόν να υπάρξει. Είναι ο κύκλος της ζωής που συντελείται μεταξύ της χλωρίδας και της πανίδας. Τα φυτά παράγουν οξυγόνο και τροφή για τα ζώα. Τα ζώα παράγουν CO2 και λίπασμα για τα φυτά. Πρόκειται για ένα σύστημα ισορροπημένο και έναν κύκλο ταχύρυθμο εφόσον αναπνέουμε κάθε δευτερόλεπτο και τρώμε κάθε μέρα. Η βιόσφαιρα είναι ένα σύστημα ανοιχτό ως προς την ενέργεια. Η ηλιακή ενέργεια εισέρχεται σε αυτό και εξέρχεται από αυτό. Η βιόσφαιρα είναι ένα σύστημα κλειστό ως προς την ύλη, “τίποτα δε χάνεται, τίποτα δε δημιουργείται, όλα αλλάζουν μορφή”. Η ύλη που υπήρχε στην αρχή της ιστορίας της Γης παραμένει σήμερα. Απλώς τα μόρια της ίδιας ύλης αναδιοργανώνονται. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της ύλης είναι ότι αποδομείται στη διάρκεια του χρόνου. Γίνεται σκόνη. Όμως, από το αποτέλεσμα δεν έχουμε την δυνατότητα να ανακτήσουμε την αρχική μορφή. Το φαινόμενο αυτό λειτουργεί μόνο σε μια κατεύθυνση. Βρισκόμαστε στον χώρο της θερμοδυναμικής. Το φαινόμενο αυτό είναι η αρχή της εντροπίας. Ο κόσμος, όπως τον ξέρουμε, συνεχίζει να υπάρχει, να ανθίζει και να ευημερεί χάρη στη φωτοσύνθεση που κάνουν τα φυτά με την ηλιακή ενέργεια. Η φωτοσύνθεση είναι αυτή που αναδομεί την ύλη, παράγοντας τις α’ ύλες για τη σύνθεση της. Χωρίς τη φωτοσύνθεση είμαστε καταδικασμένοι στο φαινόμενο της εντροπίας.

Ο δεύτερος γεωλογικός κύκλος είναι εξαιρετικά αργός και χρειάζεται εκατομμύρια χρόνια για να ολοκληρωθεί. Πρόκειται για ένα σύστημα εξαιρετικά ισορροπημένο. Στον κύκλο αυτό α’ ύλες από την λιθόσφαιρα ανεβαίνουν στην επιφάνεια της Γης με τις εκρήξεις των ηφαιστείων, τις γεωλογικές και τις κλιματικές αλλαγές. Η ίδια ποσότητα ύλης επανέρχεται στην λιθόσφαιρα από τη βιόσφαιρα μέσω φαινομένων όπως η καθίζηση και ορυκτοποίηση. Η ανθρώπινη δραστηριότητα για να είναι βιώσιμη πρέπει να σέβεται την οικολογική βιωσιμότητα και τους φυσικούς κύκλους της ζωής.

Οι βασικές προϋποθέσεις για να μην προσβάλουμε την οικολογική βιωσιμότητα είναι 4:

1. Να μην εξάγουμε και σωρεύουμε συστηματικά μεγάλες ποσότητες υλικών από το υπέδαφος της Γης στην επιφάνεια της Γης, που η φύση δεν έχει τη δυνατότητα και τα μέσα να διαχειριστεί (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), διαταράσσοντας τον 2ο γεωλογικό φυσικό κύκλο της λιθόσφαιρας.

2. Να μη δημιουργούμε κατά την παραγωγική μας διαδικασία μεγάλες ποσότητες από χημικές ουσίες και χημικά υλικά, που η φύση δε γνωρίζει και δεν μπορεί να αποδομήσει ή τα αποδομεί με εξαιρετικά αργό ρυθμό (CO2, συνθετικά υλικά, πλαστικά). Τα υλικά αυτά σωρεύονται συστηματικά στην επιφάνεια της Γης διαταράσσοντας τον 1ο φυσικό γεωλογικό κύκλο της βιόσφαιρας.

3. Να μην απαξιώνουμε και καταστρέφουμε σταθερά τη φύση με ρυθμό ταχύτερο από τον φυσικό ρυθμό αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος γιατί δεν επιτρέπουμε στη Γη να λειτουργήσει τους φυσικούς της κύκλους, να διαχειριστεί τις φυσικές καταστροφές που προκαλούμε, να διατηρήσει τη ζωή και να αναδομήσει την ύλη.

4. Να μη χρησιμοποιούμε συστηματικά ένα παραγωγικό μοντέλο μη συμβατό προς τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Να μην υψώνουμε τείχη αποκλεισμού στις κοινωνίες μας, να μην εμποδίζουμε τα άτομα ή τις επόμενες γενιές να ικανοποιήσουν τις 9 βασικές ανθρώπινες ανάγκες που είναι: η τροφή, η προστασία, η συμμετοχή, η κατανόηση, η στοργή, η ξεκούραση, η δημιουργικότητα, η ταυτότητα, η ελευθερία. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι βιωσιμότητα είναι η δυνατότητα των ανθρώπινων κοινωνιών να ενυπάρχουν και να πορεύονται αέναα στο εσωτερικό των φυσικών κύκλων. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι αυτή που προσαρμόζεται και λειτουργεί στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας.

Συνεπείς προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι 17 στόχοι του ΟΗΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη.

β. Οι κύκλοι της βιωσιμότητας αποτελούνται από τρεις πυλώνες: το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.

Η φύση με τη φωτοσύνθεση, που έχει την δυνατότητα να αναδομεί την ύλη, είναι ο μεγάλος κύκλος που εμπεριέχει όλους τους άλλους. Αφορά τις φυσικούς πόρους και τις υπηρεσίες που μας παρέχουν τα οικοσυστήματα.

Η ανθρώπινη κοινωνία, είναι 2ος σε μέγεθος κύκλος και ενυπάρχει στο εσωτερικό του περιβαλλοντικού κύκλου.

Η οικονομία, 3ος σε μέγεθος κύκλος που ενυπάρχει στο εσωτερικό του κοινωνικού κύκλου είναι παράγωγο της κοινωνίας και προσδιορίζεται από τους κανόνες και τις δομές των δύο άλλων κύκλων.

Οι τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης στην πραγματικότητα εμπεριέχονται, δεν τέμνονται. Η οικονομία εμπεριέχεται ολόκληρη στο περιβάλλον. Με την οικονομική στρατηγική μας πρέπει να προσεγγίζουμε την κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα για να πετύχουμε την ευημερία.

γ. Ο σεβασμός του ορίου της Γης, της δυνατότητας δηλαδή που έχει να παράγει αυτά που θέλουμε και να αφομοιώνει τα απορρίμματα μας.

Το συνολικό έδαφος που διαθέτει η Γη και εξελίσσει τον κύκλο της ζωής της είναι η βιοδυναμική της. Το οικολογικό αποτύπωμα απεικονίζει το συνολικό έδαφος που χρειάζεται η ανθρώπινη δραστηριότητα για να παράγει όλα όσα ο ανθρώπινος πολιτισμός καταναλώνει σε φυσικούς πόρους και να αφομοιώσει τα απορρίμματα που παράγει και σωρεύει στο φυσικό περιβάλλον. Συγκρίνοντας τη βιοδυναμική της Γης και το οικολογικό αποτύπωμα του ανθρώπου βλέπουμε αν ζούμε σε ισορροπία με τις δυνατότητες μας. Κάθε χρόνο το Global Footprint Network μετράει το ξεπέρασμα των ορίων της Γης. Την στιγμή του χρόνου που οι άνθρωποι καταναλώνουμε περισσότερο από τη δυνατότητα της Γης να παράγει. Το 2023 ήταν την 2η Αυγούστου. Για 5 ολόκληρους μήνες η ανθρωπότητα έζησε με πίστωση, χρησιμοποιώντας συνολικά 1,7 πλανήτες για να καλύψει τις ανάγκες της και ζώντας σε καθεστώς οικολογικού χρέους. Οι χώρες με ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν το πλέον βεβαρυμένο οικολογικό αποτύπωμα. Ενδεικτικά το 17% του πληθυσμού της Γης καταναλώνει το 80% των πόρων της Γης. Το πρόβλημα δε βρίσκεται λοιπόν στη στενότητα των φυσικών πόρων αλλά στο γεγονός ότι η παγκόσμια κατανάλωση είναι ανισόρροπη και αναποτελεσματική. Η βιοδυναμική της Γης φθίνει έχοντας απολέσει τα τελευταία 50 χρόνια το 1/3 των φυσικών της πόρων και της δυνατότητας της να αφομοιώνει απορρίμματα. Η Γη φτωχοποιείται βίαια και ο ανθρώπινος πολιτισμός βυθίζεται σε ένα πρωτοφανές οικολογικό χρέος. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λεγόμενης καπιταλιστικής φτώχειας και αποτελεί την ακριβή περιγραφή της καπιταλιστικής οικονομίας. Μια οικονομία η οποία παράγει και αναπαράγει τη φτώχεια σε όποιο επίπεδο επιλέγουμε να την εφαρμόσουμε.

4. Η έξοδος από το γραμμικό οικονομικό μοντέλο, η πρόταση της κυκλικής οικονομίας για ένα νέο οικονομικό παραγωγικό μοντέλο που αναγνωρίζει τα δικαιώματα της φύσης είναι προϋπόθεση για την αποκατάσταση της ισορροπίας.

Η κυκλική οικονομία βασίζεται στη μεγιστοποίηση της απόδοσης των υπαρχόντων πόρων και στη μείωση των απωλειών κατά τη χρήση. Ο οικολογικός πολιτισμός θέλει να μάθουμε να υπολογίζουμε και να εκτιμούμε ό,τι μέχρι σήμερα απορρίπτουμε. Το παραγωγικό μοντέλο κυκλικής οικονομίας βασίζεται στην «προμήθεια, παραγωγή, χρήση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση». Αποτελεί μια βιομιμητική προσέγγιση. Ο σεβασμός των φυσικών κύκλων της Γης και της βιωσιμότητας είναι τα βασικά προαπαιτούμενα.

Το μοντέλο αυτό βασίζεται σε πέντε αρχές:

α. Η εξάλειψη των αποβλήτων.

β. Η καλλιέργεια της ποικιλομορφίας.

γ. Η ανανεώσιμη ενέργεια.

δ. Η απόδοση του πραγματικού κόστους στην τιμή.

ε. Η καθολική αλληλεπίδραση.

Το πέρασμα από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία σηματοδοτεί το τέλος της απαξίας του παραγόμενου προϊόντος και των φυσικών πόρων, του ανθρώπινου χρόνου (εργασία) και του φυσικού χώρου (φυσικός πλούτος), της συνολικής οικονομίας.

Η πρωταρχική συνθήκη που καλείται να εκπληρώσει η οικονομία είναι η διατήρηση της σταθερότητας και της κοινωνικής συνοχής. Η κυκλική οικονομία διακρίνεται από την κοινωνική σταθερότητα και βεβαιώνει την υγιή συμβίωση στο κοινό μας σπίτι, τη Γη. Χαρακτηρίζεται από την ισορροπία στην οικονομική της δομή, την ισονομία μεταξύ των μελών της, την ισοκατανομή του παραγόμενου πλούτου. Αποσκοπεί στην ανθρώπινη χειραφέτηση και την αυταξία του φυσικού περιβάλλοντος.

Η κυκλική οικονομία εισάγει τον οικονομικό πολιτισμό της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, την κοινωνική κερδοφορία και την προστασία των συντελεστών παραγωγής, την κοινωνική και οικολογική ευθύνη της οικονομίας. Η ζωή ανακτά την αυταξία της. Είναι μοναδική, σημαντική και αναντικατάστατη. Η πραγματικότητα μας αναδύει την ανάγκη ενός κεφαλαίου που κινείται αργά μέσα στην οικονομία, ακολουθεί τις ανάγκες της βιωσιμότητας και δεν ρευστοποιεί ταχύτατα τα περιουσιακά του στοιχεία για να τα εξάγει από τον οικονομικό κύκλο. Ενός κεφαλαίου που προστατεύει το σύνολο της οικονομικής διαδικασίας, την ανθρώπινη κοινωνία στην προσπάθεια να ικανοποιήσει τις βασικές ανάγκες για την ίδια και τις επόμενες γενιές. Που προστατεύει την βιοποικιλότητα και το δικαίωμα της φύσης να τη διατηρεί.

Το αργά κινούμενο κεφάλαιο εδραιώνεται στο νέο οικονομικό μοντέλο χωρίς την μόχλευση του χρέους, αποτυπώνει την οικονομική πραγματικότητα του παρόντος χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον. Καθιερώνει τον οικονομικό πολιτισμό, φέρνει την συνείδηση ότι ανήκουμε σε έναν κοινό κόσμο. Έτσι μπορούμε να ζήσουμε κάνοντας πράξη την ευημερία και την ελπίδα στις ζωές μας.

5. Η νέα οικονομική προοπτική είναι η αντιπρόταση της ανθρωπότητας στην δυστοπική παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική ιδιωτικοποίηση.

Οι θέσεις του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και οι Σύνοδοι Κορυφής για το Κλίμα θέτουν την οικολογία ως το μείζον και επείγον πρόβλημα του τέθηκε ποτέ στην ανθρωπότητα. Από το 2050, ίσως και πολύ νωρίτερα, ο κάθε άνθρωπος και το κάθε έμβιο όν θα βιώσουν τις επιπτώσεις αυτές. Η οικολογική κρίση αποκαλύπτει τα αδιέξοδα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Η οικονομική ολιγαρχία και τις κυβερνήσεις δεν μπορούν πλέον να μονοπωλούν τους φυσικούς πόρους, να απαξιώνουν τη ζωή, να κάνουν τη δουλειά τους ως συνήθως. Ο κόσμος μας πρέπει να προστατεύσει τη δεξαμενή των κοινών φυσικών αγαθών για να προστατευθεί και να επιβιώσει. Όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου και όλες οι περιοχές του πλανήτη αλληλεπιδρούν. Η προστασία που οφείλουμε σε ένα περιβάλλον που δεν μάς ανήκει αλλά του ανήκουμε προϋποθέτει τη βαθιά αλλαγή της οικονομίας και της κοινωνίας, ώστε να μην απειλεί ευθέως την ανθρωπότητα και τη φύση. Το αδιέξοδο μας μαρτυρά τον πολιτικό και οικονομικό αφοπλισμό των κοινωνιών, την επικίνδυνη συρρίκνωση της δημοκρατίας. Οδηγεί στην αποδυνάμωση των όποιων μέσων έχουμε για να προστατευτούμε από την ακατάλληλη και ανεπαρκή κυρίαρχη οικονομική λογική, να διατηρήσουμε τους μη εμπορευματοποιήσιμους χώρους ζωής, να νομοθετήσουμε κανόνες που εγείρουν και εδραιώνουν όρους ζωής διαφορετικούς από το κέρδος. Οι κυβερνήσεις δεν εργάζονται σήμερα για το κοινό καλό και την ευημερία της κοινωνίας. Εκχωρούν τους φυσικούς πόρους, καθιστούν τον άνθρωπο αναλώσιμο, ασήμαντο και χωρίς δικαιώματα. Η δημόσια περιουσία έπαψε να συντελεί στην προστασία του κοινού τόπου αλλά ιδιωτικοποιείται βίαια αποκλείοντας τον πληθυσμό από κάθε πρόσβαση σε αυτόν.

Η θέση μας απέναντι στα συλλογικά ιδεολογικά ερείπια είναι η παραγωγή μιας οπτικής πέρα από τον καπιταλιστικό ορίζοντα. Αναδύεται η ανάγκη να αρθρώσουμε τις νέες υπαρξιακές μας συνθήκες και δράσεις. Να συνδέσουμε τις πράξεις μας με τη μορφή που θέλουμε να πάρει η ζωή μας.