της Αγάπης Καραμανλή

25.03.2020

                     Γη, η όαση του διαστήματος. Εκεί, όπου ο αέρας είναι ελεύθερος και η αναπνοή είναι εύκολη.

Τα νέα δεδομένα της ανθρωπότητας μας φέρνουν αντιμέτωπους με τη ζοφερή πραγματικότητα. Τα αίτια εκδήλωσης νέων μεταδοτικών ασθενειών συνδέονται άμεσα με τα χαρακτηριστικά και τις επιπτώσεις του κυρίαρχου μοντέλου παραγωγής. Η εκδήλωση του Covid-19 αποκάλυψε με εξαιρετικά βίαιο τρόπο τους σοβαρούς και παρατεταμένους κινδύνους για την παγκόσμια δημόσια υγεία που επιβάλλει το μοντέλο αυτό.

Η κρίση της υγείας στην κοινωνία των ανθρώπων και η κρίση της οικολογικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας που το κυρίαρχο οικονομικό αναπτυξιακό μοντέλο εγκαθιδρύει δεν αποτελούν διακριτά συμβάντα, αλλά εισέρχονται σε διαρκή και πολυδιάστατη αλληλεπίδραση. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε την αλληλεπίδραση μιας σειράς παραγόντων, όπως η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή των οικοσυστημάτων, οι υπερεντατικές παραγωγικές πρακτικές στον αγροτικού τομέα, η υπέρμετρη αστικοποίηση, η έλλειψη στοιχειωδών συλλογικών υποδομών και ισότιμης οργάνωσης της κοινής ζωής, η ανεπάρκεια και η αποτυχία της αγοράς να καλύψει τις ανάγκες της ανθρώπινης ζωής και την επιστημονική δράση στην Έρευνα και την Ανάπτυξη της παραγωγής φαρμάκου.

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής των οικοσυστημάτων

Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τον βιότοπο ορισμένων ειδών (έντομα, πουλιά, ζώα) τα οποία μπορούν να είναι φορείς μιας σειράς μεταδοτικών ασθενειών, που για τα ίδια δεν αποτελούν κίνδυνο. Η κλιματική αλλαγή μέσω της μετανάστευσης ζωικών ειδών αποτελεί, δηλαδή, δυνητικό φορέα εξάπλωσης διαδεδομένων ασθενειών σε νέες γεωγραφικές περιοχές.

Η κλιματική αλλαγή, σε συνδυασμό με τις περιβαλλοντικές καταστροφές που επιφέρει (αποδάσωση), ενέχει τον κίνδυνο εμφάνισης νέων ασθενειών, όπως ο ιός Covid-19. Οι περισσότερες νέες ασθένειες προέρχονται από την άγρια πανίδα πριν την εξάπλωση τους προς το ανθρώπινο είδος. Η σταθερή εξόντωση της άγριας πανίδας κατευθύνει τους ιούς στην αναζήτηση νέων ξενιστών για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Ανάμεσα στους ξενιστές αυτούς βρίσκεται και ο ανθρώπινος πληθυσμός.

Στην Αυστραλία, από τον Νοέμβρη του 2019 ως τον Γενάρη του 2020, οι καταστροφικές πυρκαγιές, που συνδέονται με την κλιματική κρίση και την έλλειψη οικολογικής πολιτικής στη χώρα, έκαψαν 84 εκατομμύρια στρέμματα και οδήγησαν στην γενοκτονία και τον αφανισμό 1,25 δισεκατομμύρια ζώα. Η καμένη γη, άφησαν άστεγο έναν ανυπολόγιστο πληθυσμό της άγριας πανίδας. Συνολικά 13 είδη πτηνών, 20 είδη ερπετών, 19 είδη θηλαστικών και 17 είδη ψαριών τέθηκαν σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης.

Παράλληλα, 10000 καμήλες πυροβολήθηκαν και δολοφονήθηκαν από ελεύθερους σκοπευτές μέσω ενός κυβερνητικού προγράμματος κόστους 1.2 εκατομμυρίων δολαρίων, γιατί ήταν ανταγωνιστικές στην κατανάλωση του νερού της περιοχής.

Η κρίση του Covid-19, όπως προηγούμενες αντίστοιχες κρίσεις ασθενειών, αποκαλύπτει μια ακόμα πτυχή της οικολογικής καταστροφής. Η καταστροφή των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας σε συνδυασμό με την υπερ-εμπορευματοποίηση και εκμετάλλευση της φύσης και των ζώων προκάλεσαν μια παθολογία στο μεθόριο μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Οι αναδυόμενες αυτές ασθένειες είναι ασθένειες του Ανθρωπόκαινου και συνδέονται με το αποτύπωμα της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη, στο κλίμα, στο περιβάλλον και στις αναδυόμενες μεταδιδόμενες ασθένειες. Οι τρεις αυτές διαστάσεις συσχετίζονται άμεσα.

Συνολικά, περίπου το 60% των αναδυόμενων μεταδοτικών νόσων είναι ζωονόσοι, δηλαδή φυσιολογικά μεταδιδόμενες νόσοι και λοιμώξεις, οι οποίες εμφανίζονται συχνά σε πληθυσμούς ζώων και προσβάλλουν ευκαιριακά τους ανθρώπους.

Ο ρόλος της αγροτικής παραγωγής και της κτηνοτροφίας

Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που εισέρχονται στο διεθνές εμπόριο αγροτικών προϊόντων επενδύουν ολοένα και λιγότερο σε υποδομές ασφάλειας και υγείας εξαιτίας των ανταγωνιστικών πιέσεων που υφίστανται (υποδομές για την υγεία και την προστασία των ζώων). Συνολικά, η υγεία των ζώων και των ανθρώπων είναι άμεσα συνδεδεμένες. Τα διατροφικά συστήματα αποτελούν μεταδότες νέων ασθενειών. Το ετήσιο κόστος των ασθενειών που πηγάζουν από τα διατροφικά συστήματα υπολογίζεται σε 110 δισ. δολάρια στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (στο κόστος εμπεριέχεται η απώλεια παραγωγικότητας, οι δαπάνες υγείας κ.α.).

Ο ρόλος της αστικοποίησης και της έλλειψης βασικών υποδομών

Ο τρίτος παράγοντας έγκειται στις επιπτώσεις της αστικοποίησης, ένα φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Η αστικοποίηση αυξάνει την πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένες περιοχές με αποτέλεσμα την αύξηση της μεταδοτικότητας μολυσματικών ασθενειών. Ειδικότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνεται ο αριθμός ανθρώπων που ζουν σε υποβαθμισμένες συνθήκες υγιεινής και χωρίς επαρκή πρόσβαση σε παροχή νερού και τροφής.

Η αποτυχία της νεοφιλελεύθερης αγοραίας οικονομικής πρακτικής: η περίπτωση της ιδιωτικοποίησης της Έρευνας και Ανάπτυξης στον φαρμακευτικό τομέα

Τέλος, μια επίσης κρίσιμη πτυχή του προβλήματος εντοπίζεται στην ελαχιστοποίηση των επενδύσεων της φαρμακευτικής βιομηχανίας σε Έρευνα και Ανάπτυξη που σχετίζεται με την ανακάλυψη αντιβιοτικών και αντιικών για την αντιμετώπιση νέων επίμονων παθήσεων. Το κόστος των συγκεκριμένων επενδύσεων, σε συνδυασμό με την αβέβαιη υψηλή κερδοφορία τους, αποτρέπει τη δραστηριοποίηση των φαρμακευτικών εταιρειών. Το κριτήριο της κερδοφορίας δεν υπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον, ούτε την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που ανακύπτουν για το σύνολο του πληθυσμού από τις εν λόγω ασθένειες.

Η επιτυχία της νεοφιλελεύθερης προστασίας και απελευθέρωσης της αγοράς στον τομέα της υγείας, η στοχοπροσήλωση της κυρίαρχης οικονομίας στο βραχυχρόνιο κέρδος, οδηγούν σε μια πρωτοφανή αποτυχία της παγκόσμιας οικονομίας. Έχουν βαρυσήμαντες επιπτώσεις για την κοινή ανθρωπότητα και οδηγούν στην απώλεια της υγείας της ανθρώπινης κοινωνίας, της κοινωνικής συνοχής και της ανθρώπινης επιβίωσης.

Ήταν η κρίση του Covid-19 ένα πραγματικά απρόβλεπτο γεγονός;

Οι απειλές για την παγκόσμια δημόσια υγεία που προκύπτουν από τους ανωτέρω παράγοντες, φαίνεται να ήταν εν γνώσει της παγκόσμιας ιατρικής κοινότητας. Στις διαπιστώσεις της έκθεσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) τον Σεπτέμβριο του 2019 υπογράμμιζε εμφατικά την ορατή απειλή μιας ταχέως μεταδιδόμενης και υψηλής θνησιμότητας πανδημίας αναπνευστικού παθογόνου, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει απώλειες της τάξης των 50 με 80 εκατομμυρίων ανθρώπων και οικονομικό κόστος της τάξης του 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η ιστορική μας εμπειρία και η απάντηση των Κοινών

Στον τομέα της Υγείας από το 1974 ως το 2004 μόνο το 1,3% των φαρμάκων που διατίθεντο στην αγορά έδιναν θεραπεία σε τροπικές νόσους. Προφανώς, το κριτήριο του κόστους των συγκεκριμένων φαρμακευτικών επενδύσεων και η χαμηλή κερδοφορία τους λόγω της οικονομικής ανέχειας της συγκεκριμένης ανθρώπινης αγοράς – στόχου απέτρεψε τη δραστηριοποίηση των φαρμακευτικών εταιρειών.

Η απάντηση των Κοινών ήρθε το 2008, όταν ιδρύθηκε στην Ινδία το Open Source Drug Discovery (OSDD). Πρόκειται για ένα συνεργατικό ερευνητικό πρόγραμμα που επικεντρώνεται στις τροπικές νόσους και ιδιαίτερα στην φυματίωση. Οι κανόνες του ερευνητικού οργανισμού είναι απλοί. Όλα τα δεδομένα έχουν ελεύθερη πρόσβαση, κανένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δεν κατατίθεται, η συζήτηση μεταξύ των επιστημόνων ενθαρρύνεται και κανένα από τα ιατρικά εργαστήρια που συμμετέχουν δεν μπορεί να ιδιοποιηθεί το έργο αποκλειστικά για λογαριασμό του.

Μέσα σε 6 χρόνια το OSDD συγκέντρωσε 7800 συμμετέχοντες επιστήμονες από 130 χώρες. Το 2014 ανακάλυψε το μόριο PA824 και άνοιξε το δρόμο για ένα καινούριο φάρμακο κατά της φυματίωσης.

Η ανεπάρκεια και η ακαταλληλότητα του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου για την κοινή ανθρωπότητα από την σκοπιά της βιώσιμότητας

Σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με ένα κυρίαρχο, οικονομικό, παραγωγικό μοντέλο, το οποίο αντιτίθεται συστηματικά στην βιώσιμη ανάπτυξη και τους κανόνες που οφείλουν να την διέπουν. Ως προς τις ανθρωποκεντρικές του επιπτώσεις διακρίνουμε 2 βασικούς άξονες στην οργάνωση της λειτουργίας του:

α. Οργανώνει συστηματικά την παραγωγική διαδικασία, τις οικονομικές συναλλαγές και το οικονομικό μοντέλο διαχείρισης του φυσικού και του παραγόμενου πλούτου με ένα τρόπο απόλυτα ακατάλληλο και αρνητικό ως προς την οικονομική βιωσιμότητα της κοινής ανθρωπότητας και την οικολογική βιωσιμότητα του πλανήτη. Υψώνει συστηματικά τείχη αποκλεισμού στις κοινωνίες μας και εμποδίζει τα άτομα να ικανοποιήσουν τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες τους.

Αναφέρομαι εδώ στις 9 βασικές ανθρώπινες ανάγκες που είναι: η τροφή, η προστασία, η συμμετοχή, η κατανόηση, η στοργή, η ξεκούραση, η δημιουργικότητα, η ταυτότητα, η ελευθερία.

β. Χρησιμοποιεί συστηματικά ένα παραγωγικό μοντέλο που ικανοποιεί τις ανθρώπινες ανάγκες του παρόντος εμποδίζοντας τις επόμενες γενιές να ικανοποιήσουν τις δικές τους, γεγονός που αντιτίθεται στον ίδιο τον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η απάντηση της κοινής ανθρωπότητας

Ο χρόνος για την έξοδο της από το βίαιο αυτό οικονομικό μοντέλο, που την καταδικάζει στην δυστυχία και τη φτώχεια, πιέζει.

Η απάντηση της ανθρωπότητας στο οικονομικό μοντέλο, που η παγκόσμια ολιγαρχία της επιβάλει δεν έχει δοθεί ακόμα. Σε καμία περίπτωση δεν είναι προδιαγεγραμμένη.

Οι μετασχηματιστικές οικονομίες και πρακτικές, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, η κυκλική οικονομία, τα κοινά, η νέα αυτοδιοίκηση των πόλεων, έχουν πολλά να συμβάλουν στην ενδυνάμωση των πολιτών και την παγκόσμια αλληλεγγύη. Η ελπίδα ενυπάρχει στην οικοδόμηση νέων συστημάτων πολιτικής δράσης, φροντίδας και οικονομικής πρακτικής από τη βάση προς την κορυφή, που να είναι ισότιμα, δίκαια και συμμετοχικά. Η ελπίδα έγκειται στην συνέργεια της ίδιας της κοινωνίας, των επιμέρους της δράσεων, ώστε να μπορούν να συντονίζουν και να προσεγγίζουν περισσότερους ανθρώπους με τρόπο υπεύθυνο, ευέλικτο, αποτελεσματικό και ανθεκτικό για την ίδια την ζωή. Ώστε η κυρίαρχη οικονομική ολιγαρχία να μην μας βρίσκει περιφραγμένους, απομονωμένους και αποδυναμωμένους.

Οι κρατικοί θεσμοί μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη τους, να επανεφεύρουν την θέση τους και την αποστολή τους στην κοινωνία, που είναι υπεράσπιση των δικαιωμάτων της και η προστασία της κοινωνικής ευημερίας και συνοχής, να διαδραματίσουν τους θετικούς τους ρόλους. Να επικεντρωθούν στην ενδυνάμωση των ανθρώπων και στην συνυφασμένη με τις ανάγκες της κοινωνίας διακυβέρνηση σε μικρή και μεγάλη κλίμακα. Να εμφυσήσουν εμπιστοσύνη στη συλλογική δράση. Να εδραιώσουν την πολιτειακή εμπιστοσύνη.

Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να ξέρουμε πώς θα ξεδιπλωθεί και πως θα επιλυθεί η πανδημία. Ωστόσο, είναι αρκετά σαφές ότι αυτή η πανδημία θέτει υπό αμφισβήτηση πολλά στοιχεία της νεοφιλελεύθερης αγοράς και της κρατικής επάρκειας, των οποίων τα θεσμικά όργανα και η πολιτική ηγεσία είτε είναι δυσλειτουργικά και δεν δεσμεύονται να ανταποκριθούν στις δημόσιες ανάγκες, είτε δεσμεύονται στις επιταγές του νόμου της αγοράς. Πρόκειται για ένα πρόβλημα του ίδιου του κυρίαρχου συστήματος και ζητά απαντήσεις από την ανθρώπινη κοινωνία.

Μπορούμε να προχωρήσουμε σ’ αυτό το φιλόδοξο και αλληλέγγυο έργο μας. Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και τα κινήματα, οι φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, οι αριστεροί και οι δημοκράτες, οι πράσινοι, οι αγανακτισμένοι των πόλεων, οι καθημερινοί άνθρωποι, οι εργαζόμενοι, οι πολίτες πρέπει να αποτρέψουμε τους κινδύνους που απειλούν να καταλάβουν την ύπαρξη μας και να ανελιχτούν στηριζόμενοι στον δικό μας φόβο. Να αποδείξουμε τη σκοπιμότητα νέων μορφών κοινής συνεργασίας, παραγωγικών δομών, χρηματοδότησης και εταιρικών σχέσεων. Σπάνια έχουμε τις ανάγκες μας και τις δυνατότητες μας τόσο ευθυγραμμισμένες.

Η κοινή ανθρωπότητα, η κοινωνία των ανθρώπων, πρέπει να κάνουμε την επιλογή μας. Θα προχωρήσουμε προς την κατεύθυνση της διαίρεσης ή θα υιοθετήσουμε την πορεία της παγκόσμιας αλληλεγγύης;

Αν επιλέξουμε την διαίρεση, αυτή θα παρατείνει την κρίση και, πιθανόν, θα οδηγήσει σε ακόμη χειρότερες καταστροφές στο μέλλον.

Αν επιλέξουμε την παγκόσμια αλληλεγγύη, τότε μπορούμε να προστατευτούμε από όλες τις μελλοντικές κρίσεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν την ανθρωπότητα τον 21ο αιώνα.