Κάποιες σκέψεις με αφορμή το διεθνές συνέδριο για τον Καρλ Μαρξ στην Μαδρίτη

02 – 07.10.2018

Εργαζόμενοι όλου του κόσμου, ενωθείτε!!

Ένα διεθνές συνέδριο για το Μαρξ είναι μια, το δίχως άλλο, αναγκαστική ενσυνείδηση ότι η μαρξική κοσμοθεωρία παραμένει επίκαιρη – όχι μόνο για μερικούς ρομαντικούς επιστήμονες- εραστές της χειραφετικής ουτοπίας και της ανθρώπινης χειραφέτησης αλλά – για ολόκληρο τον κόσμο μας και τις ζωές μας, όπως αυτές συμβαίνουν και εξελίσσονται στην κάθε μέρα τους.

Όμως, τα εργαλεία που μας παραθέτει ο Μαρξ δεν μπορούμε να τα προσεγγίζουμε όπως ένα υλικό διατηρημένο στη φορμόλη. Δεν πρόκειται για μια θεωρία που χαιρόμαστε πολύ να την έχουμε στο ράφι της βιβλιοθήκης μας. Ο διαλεκτικός υλισμός δεν μπορεί να είναι αποκομμένος από το παρόν και τις ανάγκες του με τον ίδιο τρόπο που η ζωή και η εργασία δεν μπορούν να αποκοπούν από το κάθε τώρα στο οποίο συμβαίνουν.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να παραδώσουμε την κοσμοθεωρία μας και τις επιστήμες στον αντίπαλο, διαλέγοντας την ασφάλεια και παραμένοντας στην αδράνεια μιας θεωρίας αποτυπωμένης στο χαρτί, που δεν μπαίνουμε στον κόπο να επικαιροποιήσουμε.

Οφείλουμε να τις προφυλάξουμε από την απαξία και να τις αξιοποιήσουμε στην ιδεολογία μας. Να τις εξελίσσουμε σύμφωνα με τις ανάγκες που διαμορφώνονται στον άνθρωπο και στο περιβάλλον του.

Οι άξονες του συνεδρίου ήταν πολλοί και σημαντικοί. Θα σταθώ σε αυτούς που παρακολούθησα, λόγω της επιστήμης μου που είναι η οικονομία, και θα παραθέσω ορισμένες σκέψεις μου σε συγκεκριμένα πεδία.

Α. Το ζήτημα της εργασίας και του εργαζομένου τον 21ο αιώνα

Το καπιταλιστικό μοντέλο οργάνωσης της παραγωγής εκμεταλλεύεται μέχρι εσχάτων τις α’ ύλες από τη γη (χώρος) και εκμεταλλεύεται μέχρι εσχάτων την ανθρώπινη δυναμική για εργασία και μεταμόρφωση της ύλης (ανθρώπινος χρόνος – ανθρώπινες ικανότητες).   Η μετουσίωση της εργασίας σε αξία και το ιδιοκτησιακό δικαίωμα του εργαζομένου στην εργασία του και στον χρόνο της αποτελούν τη βάση της μαρξιστικής ανάλυσης.

1. Σήμερα όμως η ίδια θεωρητική βάση προσεγγίζει διαφορετικά το υποκείμενο της σκέψης της.

• Η εργασία μετουσιώνει την α’ ύλη σε μια νέα ύλη. Το αποτέλεσμα της εργασίας διαμορφώνει την αξία από την αξία χρήσης που δημιουργεί για τον άνθρωπο.
• Στην διαδικασία αυτή της εργασίας, ο ανθρώπινος χρόνος, τα εργαλεία – μέσα παραγωγής και η γνώση – δεξιότητες, που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της είναι στην πραγματικότητα η ανθρώπινη ιδιοκτησία.
• Στην περίπτωση που για την ολοκλήρωση του αποτελέσματος της εργασίας απαιτείται κοινή ή από κοινού ή συλλογική εργασία τότε μπορούμε να αναφερόμαστε σε κοινή – συλλογική ιδιοκτησία ή κοινοκτησία, που εμπεριέχει τον απαιτούμενο συλλογικό χρόνο, τα συλλογικά εργαλεία – μέσα παραγωγής και την συλλογική γνώση – δεξιότητες.

2. Το ζήτημα της κατάτμησης της εργαζόμενης τάξης

Το ζήτημα του διαχωρισμού της εργασίας σε χειρωνακτική και πνευματική, σε υλοποίησης και διευθυντική, σε ανώτερη και κατώτερη, σε σημαντική και ευτελής διαιρεί την εργαζόμενη τάξη. Το άμεσα απτό αποτέλεσμα του διαχωρισμού αυτού είναι η διαφορετική αμοιβή, η διαφορετική συμμετοχή του εργαζομένου στο αποτέλεσμα της εργασίας – συχνά κοινής – και η μισθολογική απόκλιση. Το γεγονός αυτό θεωρείται δυστυχώς θέσφατο και αυτονόητο για τον κόσμο της εργασίας.

Στην πραγματικότητα όμως ο άνθρωπος είναι μια σύνθετη οντότητα στην οποία δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την ύλη από την σκέψη αλλά την προσεγγίζουμε ολιστικά. Η ανθρώπινη εργασία έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά – ύλη – σκέψη – κοινωνικότητα – και της οφείλουμε την ανάλογη ολιστική προσέγγιση.

Η ανθρώπινη εργασία είναι σε κάθε περίπτωση η εφαρμοσμένη τέχνη και η εφαρμοσμένη επιστήμη για την μεταμόρφωση της ύλης.

3. Το ζήτημα των τάξεων

Η εργαζόμενη τάξη σήμερα αποτελείται από το σύνολο των παγκόσμιων εργαζομένων, όλων αυτών που δεν υπόκεινται σε ένα καθεστώς κεφαλαιακής συσσώρευσης. Είναι ο παγκόσμιος εργαζόμενος που που προσδιορίζει και συνδιαμορφώνει την τάξη του.

Η εργαζόμενη τάξη εμπεριέχει:

• το σύνολο των εργαζομένων, τις εργαζόμενες γυναίκες και τους εργαζόμενους άνδρες
• το σύνολο των φτωχών
• το σύνολο των ανέργων, που θέλουν να εργαστούν αλλά δεν μπορούν γιατί δεν βρίσκουν εργασία, γιατί η παγκόσμια προσφορά εργασίας δύναται να φθίνει και να εξωθεί τον εργαζόμενο σε εργασιακό αποκλεισμό
• την απλήρωτη εργασία
• τον εργαζόμενο νομάδα, μετανάστη και πρόσφυγα, που οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής τον ωθεί στην περιπλάνηση (οι οικονομικές κρίσεις και η οικονομική ανέχεια, οι πόλεμοι και οι πολεμικές συρράξεις, η πολιτική αστάθεια και οι πολιτικοί διωγμοί, η κλιματική αλλαγή)
• την μεσαία τάξη (χαμηλόμισθη ή υψηλόμισθη), με τον τρόπο που το εύρος της προσδιορίζεται παγκοσμίως ως ποσοστιαίο εύρος του ετήσιου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Το εύρος της μεσαίας τάξης καθορίζεται ανάμεσα στο 60-200% του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Τα όρια της διαμορφώνουν το κατώφλι της φτώχειας και του πλούτου.

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα με ένα μέσο κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα στα 20400 ευρώ το εύρος της μεσαίας τάξης ορίζεται από 12240 ευρώ ως 40800 ευρώ. Πέρα από τα όρια αυτά συνομολογούμε ότι αντιμετωπίζουμε την διαμόρφωση μιας παρεκκλίνουσας οικονομικής συμπεριφοράς από τα ίδια τα υποκείμενα. Πρόκειται για τους ανθρώπους που δεν συμμετέχουν ορθολογικά και με αποδεκτούς οικονομικούς όρους, δηλαδή στη βάση μιας κοινά ανεκτής μέσης διανομής, στο αποτέλεσμα της παραγωγής και στον παραγόμενο πλούτο.

Ενδεικτικό για τον παγκόσμιο φτωχό και τον παγκόσμιο άνεργο, είναι ότι ο μισός πληθυσμός της γης σήμερα, περισσότεροι από 3,5 δις άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση ούτε στην εργασία, δηλαδή σε εισόδημα και άρα ούτε στον παραγόμενο πλούτο, δηλαδή στην κατανάλωση ακόμη και των πλέον βασικών αγαθών.

Στην πραγματικότητα λοιπόν έχουμε 2 τάξεις, την τάξη των εργαζομένων και την τάξη των εκμεταλλευτών.

Είναι πολύ σημαντικό η εργαζόμενη τάξη να έχει συνείδηση της κοινής της θέσης και να μην αποσπάται από την κατάτμηση και την διαίρεση που της δημιουργείται από εξωγενείς παράγοντες όπως η μισθολογική απόκλιση ή το είδος της εργασίας. Αντίθετα ο εργαζόμενος χρειάζεται να μεθοδεύει την εργασία του με τρόπο ώστε να καλλιεργείται η κοινή συνείδηση της τάξης του και να γεννά το αλληλέγγυο περιβάλλων στο εσωτερικό της. Ο αντίπαλος δεν πρέπει να τον βρίσκει μόνο στον αγώνα του. Για το σκοπό αυτό η μισθολογική σύγκλιση και το τέλος του διαχωρισμού της εργασίας σε ανώτερη και κατώτερη είναι ένα σημαντικό βήμα για την χειραφέτηση της εργαζόμενης τάξης.

  4. Το ζήτημα του χρόνου της εργασίας

Σήμερα ο παγκοσμιοποιημένος χρόνος εργασίας δείχνει ότι οι άνθρωποι δουλεύουν λιγότερο ενώ η παραγωγή παραμένει σταθερή η βελτιώνεται. Αυτό είναι αποτέλεσμα της βελτίωσης των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνολογίας. Η εξέλιξη της κοινωνίας, της οικονομίας και της τεχνολογίας σταδιακά προϋποθέτει λιγότερη εργασία για να παράξει το ίδιο προϊόν.

Το πρόβλημα που δημιουργείται από το περισσότερο παραγόμενο προϊόν με λιγότερο χρόνο εργασίας, συμβαίνει το αποτέλεσμα της παραγωγής δεν αποδίδεται ισομερώς στο σύνολο της κοινωνίας αλλά μοιράζεται σε ένα πολύ μικρό μέρος της κοινωνίας.

Η αύξηση της απασχόλησης στις δυτικές οικονομίες, στις πρώην ανεπτυγμένες οικονομίες σχετίζεται συνήθως με το καθεστώς εργασίας που επικρατεί εκεί. Είναι η ημιαπασχόληση, η επισφάλεια, τα μηδενικά συμβόλαια εργασίας, η πρόσκαιρη εργασία – το πρεκαριάτο – που εμφανίζονται στατιστικά ως αύξηση της εργασίας.

Οι άνθρωποι στις χώρες του δυτικού πολιτισμού δουλεύουν λιγότερο για λιγότερα χρήματα.

Δεν κερδίζουν ποιοτικό χρόνο ζωής από την μείωση του χρόνου εργασίας. Το αντίθετο. Ο κόσμος στις δυτικές κοινωνίες φτωχοποιείται βίαια. Δεν έχει πρόσβαση σε ποιοτικό χρόνο παρά μόνο στην ψυχική και σωματική ασθένεια που αυτός ο τρόπος ζωής προκαλεί.

Η μείωση του χρόνου εργασίας δεν στοχεύει στην αύξηση του ελεύθερου ποιοτικού χρόνου αλλά στην περαιτέρω εξαθλίωση του ανθρώπου. Με αυτόν τον τρόπο ένα οικονομικό σύστημα, το καπιταλιστικό, διατηρεί την εξουσία και την διαχείριση του χρόνου του εργαζομένου και μπορεί να τον χρησιμοποιεί κατά το συμφέρον του. Ο εφεδρικός στρατός εργασίας κοστίζει λιγότερο στο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα και είναι εντελώς αναλώσιμος.

Είναι η μισθολογική σύγκλιση και η κοινωνική κερδοφορία που μπορεί να απαντήσει στο παραπάνω διαμορφωμένο πρόβλημα και στο ζήτημα της νομής της παραγόμενης αξίας.

Κάποια βασικά συμπεράσματα:

1. Είναι η ανθρώπινη υπαρξιακή ανάγκη που δημιουργεί τον ελεύθερο χρόνο και τον ελεύθερο χώρο. Όταν δεν τον έχει, τον εφεύρει.
2. Η δυναμική της μαρξικής θεωρίας επικαιροποιείται συνεχώς. Προχωρά εμπεριέχοντας και ενσωματώνοντας στην ίδια την θεωρία τα νέα χωροχρονικά, υπαρξιακά και κοινωνικά δεδομένα. α. τις νέες ανθρώπινες οικονομικές συνθήκες και β. τις νέες ανάγκες και τον τρόπο που αυτές εκφράζονται σήμερα π.χ. ο ελεύθερος κοινός χώρος και το internet.
3. Το άυλο προϊόν εργασίας ή η άυλη ύλη είναι κομμάτι του υλικού μας κόσμου και της εργασίας.

Β. Το ζήτημα του χώρου και το ανθρώπινο χωροταξικό

1. Το ανθρώπινο χωροταξικό σύστημα πρέπει να απαντά στο αίτημα της βελτίωσης της καθημερινής ιδιωτικής και κοινής ζωής στο χώρο.

2. Το καπιταλιστικό σύστημα διαμορφώνει χωροταξικά το χώρο για να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τα συμφέροντα του. Η χωροταξία είναι τέτοια ώστε να μεγιστοποιεί τα κέρδη του.

Προστατεύονται ελάχιστες περιοχές όπου οι εκπρόσωποι του συστήματος κατοικούν ενώ ο υπόλοιπος πλανήτης είναι βορά στην λεηλασία τους.

Στις περιφερειακές ανισότητες μπορούμε να βρούμε τις απαρχές και τις αιτίες του φαινομένου αυτού.

Οι περιοχές της ανθρώπινης εξαθλίωσης στον κόσμο μπορούν να χαρτογραφηθούν όπως και οι περιοχές του μεγάλου πλούτου. Οι περιοχές της εξόρυξης και της λεηλασίας των α’ υλών, της συμπύκνωσης της εργασίας και της συγκέντρωσης των υποδομών παραγωγής, οι οικονομικοί παράδεισοι του χρηματικού όγκου που αφαιρείται από την πραγματική οικονομία.

Η επαναδημιουργία – επαναπαραγωγή του κεφαλαίου προϋποθέτει την επανεκκίνηση του οικονομικού κύκλου από το μηδέν εφόσον το προηγούμενο οικονομικό αποτέλεσμα, το προηγούμενο παραγόμενο προϊόν έχει υφαρπαχτεί από την οικονομική ολιγαρχία.

3. Ο χώρος μέχρι την εποχή μας είναι αφιερωμένος στην ιδιοκτησία και την ιδιωτική εκμετάλλευση. Είναι ανάγκη να επανεφεύρουμε τον τρόπο με τον οποίο ενυπάρχουμε και συνυπάρχουμε εμείς σε αυτόν.

Γ. Βασικές υπαρξιακές οικονομικές συνθήκες

1. Η αξία του χώρου (χωρητικότητα της αξίας) είναι σταθερή στον χρόνο
2. Η αξία του χρόνου (χρονικότητα της αξίας) είναι σταθερή στον χώρο

Δ. Το ζήτημα της οικολογίας

1. Συνθέτει το ζήτημα της γεωγραφίας, χώρες – περιβάλλον – κλιματική συνθήκη.

2. Εμπεριέχει την συνθήκη της σταθερής αξίας του χώρου στο χρόνο.

3. Το πρόβλημα του αφηγήματος της ελαχιστοποίησης της εργασίας με την πρόοδο της τεχνολογίας παρουσιάζει κενά. Η εργασία αλλάζει δεν καταργείται.

Στην οικολογία ο προβληματισμός γύρω από το ζήτημα της εργασίας αφορά:

α. την μετακίνηση της εργασίας στο χώρο

β. την μετακίνηση των υποδομών παραγωγής στο χώρο

γ. την αποψίλωση του χώρου από την διαρκή ανάγκη α’ υλών

δ. την μη αποκατάσταση της καταστροφής του χώρου

4. Αποσαφηνίζει και εξηγεί την οικονομική παρακμή του λεγόμενου δυτικού κόσμου

Μαζικά το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης συνδέθηκε με την μετεγκατάσταση της παραγωγής, και άρα των υποδομών και των μέσων παραγωγής, και άρα και της εργασίας, σε περιοχές του πλανήτη όπου διακρινόταν

α. για το χαμηλό μισθολογικό κόστος και την εξαιρετικά χαμηλή συμμετοχή του εργαζόμενου στον παραγόμενο πλούτο. Η συχνότερη εικόνα της πρακτικής αυτής περιγράφει ολόκληρους πληθυσμούς εργαζομένων που ζούνε επί 10ετίες με λιγότερο από 1/2 ή 1 δολάριο τη ημέρα, χωρίς πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως το νερό και τον ηλεκτρισμό, με τον υποσιτισμό να αποτελεί την συνηθισμένη καθημερινή πραγματικότητα, με τις ακραίες επιπτώσεις της πρακτικής αυτής να απειλούν λαούς ολόκληρους π.χ. στην Αιθιοπία, η συμμετοχή της χώρας στον παγκόσμιο πλούτου ως εξαγωγές της 1ης ποιότητας καφέ παγκοσμίως δεν μπορεί να εξηγήσει την διολίσθηση ολόκληρου του λαού της σε συλλογική πείνα και σε θάνατο από πείνα. – προσδόκιμο ζωής και παιδική θνησιμότητα –

β. την υψηλή ανεκτικότητα απέναντι σε κάθε είδους περιβαλλοντική καταστροφή και λεηλασία χωρίς την παραμικρή επίπτωση στην κάθε επιχείρηση και με σημαντικότατες επιπτώσεις στον περιβάλλοντα χώρο των χωρών μετεγκατάστασης της παραγωγής, στις ζωές και την υγεία των κατοίκων και των τοπικών πληθυσμών.

γ. την γενικευμένη ανεκτικότητα απέναντι στην εξαγωγή των κερδών από την ίδια την χώρα στην οποία ο πλούτος παράγεται, σε συνδυασμό με μια εξαιρετικά χαμηλή φορολογία στο αποτέλεσμα της επιχειρηματικής οικονομικής δραστηριότητας και στη χρήση των εργαζομένων, των α’ υλών, του εδάφους, του υπεδάφους και των κοινών αγαθών της χώρας αυτής.

δ. το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα ενός πολιτικού προσωπικού που στο όνομα του δικού του κέρδους νομιμοποιεί την παραπάνω πραγματικότητα στους οικονομικούς του πελάτες και εξασφαλίζει την ανυπαρξία ενός Καιάδα στους πολίτες του.

5. Το ζήτημα της υπόθεσης των μαζών και μαρξική ψυχολογία

Η έκφραση της μάζας μπορεί να είναι αποδεκτή ως η ισχυρή συμπυκνωμένη δύναμη που αγωνίζεται για ένα κοινό σκοπό.

Δεν μπορεί να χαρακτηρίζει τον παγκόσμιο εργαζόμενο η έκφραση της ομογενοποιημένης μάζας. Τον καθιστά αναλώσιμο, τον εκμηδενίζει.

Ο παγκόσμιος εργαζόμενος είναι μοναδικός, αναντικατάστατος, σημαντικός. Από κοινού γίνεται εξαιρετικά ισχυρός – συλλογική προσέγγιση της εργασίας – όπως και το προϊόν που παράγει.

Το ζήτημα της ψυχολογίας για την εργαζόμενη τάξη αφορά στον τρόπο με τον οποίο η ίδια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και αποκτά συνείδηση των υπαρξιακών της χαρακτηριστικών – συμφέροντα, ανάγκες, εκφράσεις.

Μέσα από το ισχύον καπιταλιστικό και άνισο σύστημα εκμετάλλευσης ο παγκόσμιος εργαζόμενος εκπαιδεύεται και μπολιάζεται με την κενή συνείδηση ότι:

α. είναι αδιάφορος, ασήμαντος και αναλώσιμος

β. έχει την πλήρη ευθύνη της κακής του θέσης

γ. είναι φυσικό να ποινικοποιούνται οι αγώνες και τα αιτήματα του

Η συλλογική ψυχολογία αφορά στην αποδοχή ότι σήμερα 8 άτομα κατέχουν τον πλούτο 3,5 δις ατόμων και συνεχίζει με την απάντηση των 3,5 δις ατόμων στην πραγματικότητα αυτή.

Η συλλογική θεραπεία στην ψυχολογία χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι φέρνει ξανά τους ανθρώπους σε ομάδες, τους βγάζει από την μοναξιά τους.

Η απάντηση στην για το πως δρουν συλλογικά τα υποκείμενα ως κομμάτι της εργαζόμενης τάξης είναι κεντρικό στην μαρξική ψυχολογία.

Συμπερασματικά μπορούμε να καταθέσουμε ότι δεν θα παραδώσουμε τις επιστήμες στον αντίπαλο.

Οφείλουμε να τις προφυλάξουμε,να τις αξιοποιήσουμε και να τις εξελίξουμε σύμφωνα με τις ανάγκες που διαμορφώνονται στον άνθρωπο και στο περιβάλλον του.

Αγάπη Καραμανλή

Αθήνα, 10.11.2018